Deze post verscheen eerst op dieponderzoek.nl.

Kennis is niet altijd macht, soms is onwetendheid bliss. Wat niet weet, wat niet deert. Het ervoor kiezen om dingen niet te weten wordt door wetenschappers opzettelijke onwetendheid genoemd, deliberate ignorance. Het is het onderwerp van een bundel [open access] waarin psychologen, economen, historici, filosofen, juristen en sociologen de wenselijkheid en achtergronden van dit fenomeen theoretiseren. Centraal in de bundel staan zaken waarvan de ‘kosten’ om iets te weten te komen laag zijn en de opbrengsten hoog.

In de inleiding schrijven samenstellers Ralph Hertwig en Christoph Engel dat de moderne mens helemaal geen ‘informavoor’ is. We willen niet weten wanneer of waaraan we doodgaan bijvoorbeeld: slechts 3 tot 25 procent van de mensen met een hoge genetische aanleg voor de ziekte van Huntington wil zich daarop laten testen. We willen ook niet altijd weten wat anderen van ons weten. Toen het Stasi-archief in 1990 geopend werd voor het publiek kozen veel mensen ervoor hun dossier niet in te zien. Het leven is niet prettig als je zeker weet dat je buurman je bespionneert.

Hertwig en Engel presenteren een concept taxonomie van opzettelijke onwetendheid, zie de figuur beneden, steeds onderbouwd met wetenschappelijke literatuur. Zo kunnen mensen vanwege emotionele reden ervoor kiezen niet te willen weten of ze Huntington hebben: het maakt oncomfortabel en angstig. Het kan ook materiële implicaties hebben: discriminatie op de werkvloer of door je zorgverzekeraar. Eenmaal een keuze gemaakt, wil je soms niet weten of het de juiste was. Wat heb je aan spijt hebben, weten dat je beter iets anders had kunnen kiezen?

De tweede categorie zijn verrassingen en suspense. Vertel me niet wat je me voor mijn verjaardag gaat geven en verklap niet dat Darth Vader…

Feedback over hoe je iets doet kan de aandacht afleiden. Niet weten is zo een vorm van prestatieverbetering. Het kan soms beter zijn vooraf niet te weten of iets een succes gaat zijn, want dan zouden veel boeken niet geschreven, huizen niet gebouwd en opera’s niet gecomponeerd zijn.

Uit economische game-theorie weten we dat het soms strategisch voordelig is bepaalde informatie niet te hebben. Als voorbeeld geven de auteurs niet-rokers die denken dat het risico op longkanker heel hoog is, wat hun motivatie is om niet te roken. Je kunt ook aansprakelijkheid vermijden door opzettelijk onwetend te zijn.

Om te beredeneren of iets rechtvaardig en eerlijk is, kan je opzettelijke onwetendheid inbeelden. Dit is de kern van John Rawls’ Theory of Justice: als je vooraf niet weet wat je plek in de maatschappij gaat zijn, wat je talenten gaan zijn, hoe zou je dan de samenleving inrichten? Egalitair of juist met veel voordelen voor mensen die heel goed kunnen tennissen?

Tot slot is een overdaad aan informatie evident schadelijk voor onze aandachtspanne. Om dit artikel te kunnen schrijven, heb ik er bewust voor gekozen niet op Twitter te kijken om uit te vinden wat mensen boos maakt dinsdag. Deze laatste categorie noemen de onderzoekers cognitieve duurzaamheid en informatiemanagement.

Het ordenen van dingen die we niet willen weten is één ding. Een andere vraag is hoe erg dit is. Die vraag beantwoorden economen anders dan filosofen. Ik moet daarbij steeds denken aan corona. Hoe was de crisis verlopen als we in maart 2020 hadden geweten dat we met kerst 2021 nog steeds niet de hele familie op bezoek mochten hebben? Dat clubs in januari 2022 nog steeds gesloten zijn?

In het laatste hoofdstuk gaan Hertwig en Engel in op verschillende niveaus van niet weten en de verschillende actoren die betrokken zijn bij processen van niet weten. Ze eindigen met een dooddoener, die desalniettemin te mooi is om niet te delen:

“Striking a balance between the liberating and enlightening eff ects of knowledge and the benefi cial eff ects of self-imposed ignorance requires individual, collective, and institutional wisdom” (p. 332).