Deze post verscheen eerst op dieponderzoek.nl. Check zeker de blog voor veel meer interessants!
Vandaag verscheen in De Groene Amsterdammer een onderzoeksartikel over TikTok als fuik van eetstoornissen. De toon is uiterst alarmerend: “‘The happiest place on the internet’ schiet ernstig tekort”, kondigt het artikel aan. Als je geïnteresseerd bent in overmatig afvallen, krijg je al snel heftige content voorgeschoteld. Hoewel de auteurs zorgvuldig zijn in hun formuleringen, is het makkelijk om uit het artikel te concluderen dat je van TikTok kijken anorexia krijgt.
Pro-ana-sites
Zorgen over media, uiterlijk en het zelfbeeld van meisjes zijn niet nieuw: feministen van de Tweede Golf vroegen aandacht voor het eenzijdige schoonheidsideaal en de manier waarop meisjes- en vrouwenbladen dat ideaal opdrongen. Toen internet opkwam ontstonden er zorgen over zogeheten pro-ana-sites, met een piek in de jaren 00 toen internet volledig inburgerde. Er is veel onderzoek naar deze sites gedaan, met soms wisselende uitkomsten.
Onderzoek met een mediapsychologische insteek vond eerder schadelijke effecten: bezoekers van zulke sites zouden elkaar aanzetten tot verergering van hun stoornis. Onderzoek vanuit een cultural studies-perspectief laat zien dat bezoekers op zulke sites een veilige plek vinden en steun bij elkaar. Die tegenstelling komt steeds terug: de websites zouden zowel triggeren als verlichten.
Agency
Hoewel ik nog geen onderzoek naar ‘ana’ en ‘mia’ TikTokvideo’s ken, durf ik wel te zeggen dat we daar dezelfde resultaten gaan vinden. Natuurlijk, een sociaal netwerk als TikTok werkt anders dan een website met een forum. In het artikel in De Groene ligt de nadruk dan ook vooral op de schadelijkheid van het algoritme: de extreme video’s liggen binnen handbereik, het is onbewuste beïnvloeding na constante blootstelling, je komt terecht in een fuik.
Dat klopt allemaal, maar in het verhaal is de agency van de kijker volledig weg. Wie op zoek was naar pro-ana-informatie, was vroeger slechts een paar klikken verwijderd van deze content. Ook toen was dat ‘een paar klikken’ onderdeel van de paniek overigens. Maar waar het om gaat is dat iemand met een bepaalde interesse content vindt die aansluit bij die interesse. Wie geen interesse heeft in pro-ana, kwam toen niet op sites terecht en krijgt nu zulke video’s niet te zien.
Oorzaken
Je krijgt van mediagebruiken geen eetstoornis, daar is echt meer voor nodig. In een cruciale alinea in het artikel komt bijzonder hoogleraar eetstoornissen Eric van Furth aan het woord:
Je kunt niet zeggen of de hype van dieet-influencers, mannen en vrouwen die extreem sporten en diëten promoten, bijdraagt aan een toename van anorexia nervosa en andere eetproblematiek onder jongeren. Maar, zegt Van Furth: ‘Of je een eetstoornis ontwikkelt hangt af van genetische factoren en omgevingsfactoren. Genen veranderen niet, de omgeving kan wel meer of minder ziekmakend zijn.’ Kijkgedrag is heel bepalend. ‘Mocht je kwetsbaar zijn en filmpjes tegenkomen, dan kan het algoritme je zomaar in je nekvel grijpen.’
Oftewel: media hebben hier effect op mensen die al kwetsbaar zijn – zoals bijna altijd blijkt uit onderzoek naar media-effecten. Een eetstoornis ontwikkel je niet zomaar, problemen thuis – in de jeugd, in de familie – doen ertoe, net als genen. Het zijn dus kijkers die al kwetsbaar zijn én die een interesse hebben in overmatig afvallen die mogelijk schade kunnen ondervinden van de beschreven fuik op TikTok, maar die daar ook steun en positieve effecten van kunnen ondervinden. Dat is een heel stuk minder alarmerend.
Gevaar
Zorgwekkender dan de min of meer gewenste blootstelling aan zulke heftige content, vind ik bovendien de onmogelijkheid om van die blootstelling af te komen. Als het algoritme eenmaal denkt te weten wat je wilt zien, blijft het je dat voorschotelen. Dus iemand die behandeling is geweest voor een eetstoornis, houdt lange tijd een TikTok (en een Insta en een Google) die maar pro-eetstoornis content blijft tonen.
Toevallig las ik gisteren dit artikel op Technology Review over rouw en algoritmen dat helder inzichtelijk maakt hoe onmogelijk het is je ‘interesse’ te wijzigen. De auteur was dankzij een kankerdiagnose van haar vader aanvankelijk geïnteresseerd in rouw, maar ze kon er niet meer aan ontsnappen. Ze verwijderde Instagram en Twitter, en klikte niet meer op de verhalen die Google haar voorstelde. Maar:
“When I logged back on, my grief-obsessed algorithms were waiting for me with a persistence I had not anticipated. I just wanted them to leave me alone. …. By this point, I was frustrated that I was having such a hard time moving on. Cancer sucks so much time, emotion, and energy from the lives and families it affects, and my digital space was making it challenging to find balance. While searching Twitter for developments on tech legislation for work, I’d be prompted with stories about a child dying of a rare cancer.”
De auteur had de fuik bewust opgezocht, maar kon er niet meer uitkomen.
Regulering
De les uit de jaren 00 is dat je pro-ana en pro-mia content niet van het internet kan weren. Mensen met deze stoornissen zullen sites en video’s blijven maken. We kunnen het misschien moeilijker maken om deze content te vinden, maar dat zorgt ook voor isolatie en versterkte interesse: vertel pubers dat iets niet mag en ze willen het alleen maar meer.
Dat je geen anorexia krijgt van TikTok kijken betekent overigens niet dat we niet waakzaam moeten zijn. Het is belangrijk dat we weten hoe algoritmes werken. Daarbij moeten we meer controle krijgen over die algoritmes: het zou veel makkelijker moeten zijn een algoritme de opdracht te geven je oude interesses te vergeten. En tot slot moeten we mensen met een eetstoornis zo vroeg mogelijk helpen. De wachttijden voordat je terecht kan in een kliniek zijn nu een half jaar of langer. Over die schadelijkheid moeten we veel meer gealarmeerd zijn.
Beeld gemaakt met Dall-E 2.
Vind ik leuk:
Like Laden...