Deze post verscheen eerst op dieponderzoek.nl.

Online wacht een fabeltjesfuik, liet Arjen Lubach zien in een veelbesproken item over complottheorieën. Vaak is het juiste antwoord op een vraag snel gevonden, doorzoeken leidt dan alleen maar tot verwarring. Complotdenkers roemen zichzelf om hun diepe graafwerk, maar het is juist dat graafwerk dat ertoe leidt dat ze ‘down the rabbithole’ gaan. Zij schermen met twijfel en zelfstandig onderzoek, waarden die ook de wetenschap promoot. De boodschap dat kritisch negeren juist hoort bij kritisch denken lijkt daardoor tegenintuïtief, maar het is toch belangrijke vaardigheid.

Dat schrijft onderwijskundige Sam Wiseman op Nieman, het journalistieke initiatief van Harvard. Op school leer je om een tekst kritisch en grondig te lezen, maar op het internet is dat geen goede tactiek. Wiseman deed een experiment met highschool-scholieren. Ze moesten beoordelen of een website over klimaatwetenschap betrouwbaar was. Vrijwel alle respondenten deed wat ze altijd geleerd hadden:

“They stayed glued to the site — and read. They consulted the “About” page, clicked on technical reports, and examined graphs and charts. Unless they happened to possess a master’s degree in climate science, the site, filled with the trappings of academic research, looked, well, pretty good.”

Minder dan twee procent verliet de site om op het web informatie over de site te zoeken. Daar kwamen ze er snel achter dat de site gefinancierd wordt door de fossielindustrie. Foute boel dus. Het heeft helemaal geen zin eigenhandig te proberen alle informatie op de site te checken, je bent veel sneller klaar door op te zoeken of anderen dat al hebben gedaan:

“Instead of getting tangled up in the site’s reports or suckered into its neutral-sounding language, this student did what professional fact checkers do: She evaluated the site by leaving it. Fact checkers engage in what we call lateral reading, opening up new tabs across the top of their screens to search for information about an organization or individual before diving into a site’s contents.”

De eerste stap in kritisch denken, schrijft Wiseman, is weten wanneer je het moet toepassen. Dubieuze informatie moet je weerstaan. Het is verstandig eerst een tabblad te openen en de site daar te checken, of de mensen uit een filmpje op YouTube even te googelen. Dan kom je er direct achter dat iemand als Janet Ossebaard geen betrouwbare deskundige is, maar een complotdenker. Dat betekent dat we leerlingen anders moeten opleiden en ook over onszelf moeten weten dat we niet in staat zijn alles te weerleggen:

“Learning to resist the lure of dubious information demands more than a new strategy in students’ digital tool box. It requires the humility that comes from facing one’s vulnerability: that despite formidable intellectual powers and critical thinking skills, no one is immune to the slippery ruses plied by today’s digital rogues.”