Deze blogpost verscheen eerder op dieponderzoek.nl.

Dankzij Zondag Met Lubach is de gedachte dat je radicaliseert door veel YouTube te kijken bijkans gemeengoed geworden. Lubach sprak over een fabeltjesfuik waarin je wordt gezogen: mensen stellen aanvankelijk begrijpelijke vragen (“is de PCR-test betrouwbaar?”) maar worden door het algoritme naar steeds heftigere filmpjes geleid. In drie clicks ga je van coronatesten naar de aanslagen op de Twin Towers, via pedofielennetwerken. Op Brainwash schreef ik een kritisch stuk over deze aanname. Vanuit de communicatiewetenschap is er geen bewijs dat mensen op deze manier naar informatie zoeken. Een recent verschenen artikel [abstract] test de hypothese dat YouTube kijkers radicaliseert.

Kort gezegd vinden de onderzoekers geen bewijs dat YouTube onschuldige gebruikers richting radicale politieke content drijft. In plaats daarvan is het platform simpelweg een plek waar complottheorieën, desinformatie en “hyperpartisan content” breed beschikbaar zijn, actief opgezocht worden en makkelijk gevonden geworden.

Methode
De onderzoekers maakten gebruik van data van 309.813 YouTube-gebruikers verkregen via marktonderzoeker Nielsen. Het ging om de periode januari 2016 tot en met december 2019. Iemand kwalificeerde als YouTube-gebruiker als ze minstens een keer de site hadden bezocht. Dit leverde 21.385.962 pageviews op van in totaal 9.863.964 unieke video’s. Van die video’s werd metadata opgevraagd zoals de categorie, titel en lengte. Iedere video werd gelabeld op basis van de politieke kleur van het kanaal.

In navolging van ander onderzoek gebeurde dat labellen eerst aan de hand van de traditionele links/centrum/rechts-indeling, en vervolgens naar achttien tags als socialistisch, religieus-conservatief en complot. Daarna werd een indeling gemaakt in zes categorieën: radicaal-links, links, centrum, anti-woke, rechts en radicaal-rechts. Anti-woke is uiteraard een opvallend label. De onderzoekers zien het als ter rechterzijde van het spectrum, maar anders dan rechts en radicaalrechts. Het gaat om kanalen die vallen onder wat wel het Intellectual Dark Web wordt genoemd, anti-social justice warriors en mannenrechtenactivisten.

Resultaten
Uit de analyse wordt duidelijk dat gebruikers zich sterk binnen hun eigen clusters bevinden. Er zijn afgebakende ‘gemeenschappen’ op YouTube, met homogene voorkeuren. Net als uit ander onderzoek wordt duidelijk dat nieuwsconsumptie klein is op YouTube: slechts elf procent van de totale consumptie. Dit zijn vooral mainstream of links-leunende bronnen. Er wordt veel minder radicaal-rechtse content bekeken: er zijn minder kijkers en zij kijken minder lang. De onderzoekers concluderen dat er inderdaad radicaal-rechtse gemeenschappen zijn, en die zijn groter dan links-radicale gemeenschappen, maar ze zijn klein in vergelijking met links, centrum en rechts. De consumptie van anti-woke content nam echter sterk toe en deze gemeenschap groeit.

Centraal in dit onderzoek stond hoe gebruikers bij radicaal-rechtse content terechtkomen. Slechts een fractie kan verklaard worden door de aanbevelingen van YouTube. De onderzoekers vonden over de kijksessies heen geen trend richting meer extreme content, niet op links en niet op rechts. Ze stellen daarom dat het kijken naar zulke content bepaald wordt door de voorkeur van de kijkers, niet door de aanbevelingen van het algoritme. Bovendien consumeren anti-woke, rechtse en radicaal-rechtse gebruikers ook buiten YouTube veel radicaal-rechtse content. Het sluit dus aan bij hun nieuwsdieet, en is niet het gevolg van een push vanuit YouTube.

Implicaties
YouTube is één bibliotheek binnen een groter ecosysteem, stellen de onderzoekers. Wat er gekeken wordt op YouTube is een weerspiegeling van de smaak en zoekopdrachten van de gebruiker. Die gebruikers bevinden zich in duidelijke clusters oftewel gemeenschappen.

In mijn artikel op Brainwash betoogde ik dat het belangrijk was de rol van gemeenschappen mee te nemen. Tijdens corona hebben veel complotdenkers elkaar ook fysiek ontmoet. Hun gemeenschap is daardoor sterker geworden.

Dit onderzoek zegt niets over corona: de data zijn immers verzameld voor de pandemie uitbrak. Het leert ons wel een belangrijke les: het is te makkelijk om naar YouTube (of andere platforms) te wijzen als oorzaak van sociale problemen. Om radicalisering tegen te gaan zullen we dus ook met andere oplossingen moeten komen. Dat pleit YouTube niet vrij van verantwoordelijkheid, maar het betekent wel dat ook hier niet opgaat dat ‘het de schuld van de media is’.