Deze blogpost verscheen eerst op dieponderzoek.nl.

Nederland doet het doorgaans goed in termen van digitale vaardigheden: we staan op de vierde plek in de Europese Digital Economy & Society Index, die connectiviteit, vaardigheden, internetgebruik, integratie van digitale technologie en digitale publieke diensten indiceert. Maar niet alle Nederlanders doen het even goed, al jaren worden er verschillen vastgesteld tussen leeftijdsgroepen en opleidingsniveau. Dat is ook het geval in een nieuwe monitor van het Rathenau Instituut.

Vier onderwerpen worden besproken, steeds op basis van bestaande onderzoeken waarin naar zelfrapportage is gevraagd.

1. Digitale basisvaardigheden
Van de Nederlanders bezit 79 procent digitale basisvaardigheden, dat is aanzienlijk hoger dan het EU-gemiddelde van 58 procent. Bij jongeren liggen opleidingsniveau nauwelijks uit elkaar (max tien procentpunten), bij ouderen zijn er grote verschillen zoals onderstaande figuur toont. Het gaat met name om een gebrek aan softwarevaardigheden.

Er zijn in Nederland, in tegenstelling tot andere EU-landen, slechts minieme verschillen tussen stad en platteland.

2. Digitale overheid
Zulke vaardigheden zijn bijvoorbeeld nodig omdat de overheid haar burgers steeds vaker vraagt om digitaal contact te maken. Ook dat doen Nederlanders volop: in 2021 heeft 87 procent van de Nederlanders via internet contact gehad met de overheid, tegenover 58 procent EU. Wellicht heeft dat te maken met corona-afspraken die online geregeld konden worden, maar het Rathenau zegt hier niets over.

De groep 25- tot 54-jarigen doet het meest. Er zijn hier bij alle leeftijdsgroepen grote verschillen (ongeveer 30 procentpunten) tussen tussen laag- en hoogopgeleiden, zie de figuur.

Opmerkelijk is het lage aantal mensen dat politieke meningen uit via blogs of sociale media: slechts acht procent. Een extra reminder dat wat je leest op zulke platformen op geen enkele manier een afspiegeling is van de bevolking. In Europa gemiddeld gaat het om twaalf procent.

3. Online bankieren en winkelen
Daarnaast zijn vaardigheden nodig om online te kunnen bankieren, een dienst die nog maar minimaal offline beschikbaar is. Ook hier zitten we hoog: 91 procent van alle Nederlanders doet dit, tegen slechts 58 procent gemiddeld in de EU. Alle leeftijden doen dit en de er zijn wel verschillen tussen opleidingsniveaus, maar die zijn kleiner dan bij contact met de overheid, zie de figuur.

In het coronajaar 2021 werd er veel online gewinkeld, 70 procent van de Nederlanders doet dit (EU: 49%). Een klein deel, zeven procent, geeft aan dit niet te doen wegens gebrek aan vaardigheden. Zij laten zich weerhouden door zorgen over de veiligheid van de betaling en voorkeur om naar een fysieke winkel te gaan.

4. Digitale veiligheid
Dat je iets kunt, betekent niet automatisch dat je dit ook veilig doet. Een manier om digitale veiligheid te meten is te kijken naar het percentage dat dezelfde inloggegevens gebruikt voor sociale netwerken als voor andere online services, omdat dit bedrijven toegang geeft tot persoonlijke informatie. Hier valt wat te winnen: zestig procent van de Nederlandse jongeren doet dit, bij laagopgeleiden en middelbaaropgeleiden komt dit net iets vaker voor.

Implicaties
De achterblijvende digitale vaardigheden van lageropgeleiden brengen volgens het Rathenau “grote risico’s met zich mee op toenemende ongelijkheid in onze steeds verder digitaliserende samenleving”. Het instituut gaat niet in op wie hierop actie zou moeten ondernemen. De overheid ligt voor de hand: zij vraagt immers steeds meer digitaal van haar burgers en toegankelijkheid zou prioriteit moeten zijn.

De informatie van deze monitor is opgesteld op basis van zelfrapportage. Uit ander onderzoek blijkt dat Nederlandse volwassenen vaak wel denken dat ze zich online veilig gedragen, maar dat dit in de praktijk tegenvalt. Ze delen bijvoorbeeld toch persoonlijke informatie en klikken op onbetrouwbare linkjes. Ook hier heeft de overheid een taak.