Onderwijs en de stad: Hoe leraren aantrekken (en vooral houden)?

Dit is het derde deel in een vierdelige reeks over onderwijs en de stad. Vandaag een prangend probleem waar veel scholen in steden mee worstelen: hoe leerkrachten aantrekken en houden.

Minister Crevits stelt het duidelijk op haar blog:

“De Vlaamse onderwijsraad heeft becijferd dat tegen 2022 een tekort dreigt van 16.900 leerkrachten. De regionale verschillen daarbij zijn groot – in grote steden is de nood hoger dan op het platteland – en het hangt ook af van het vak dat de leerkracht in kwestie geeft.”

Een stad als Brussel vecht niet alleen tegen een tekort aan leerkrachten maar ook tegen een grote turn-over onder het onderwijzend personeel. Uit dit rapport van BSI leerde ik dat langs Nederlandstalige kant verlaat 54% van de leerkrachten in het lager onderwijs en 62% in het middelbaar onderwijs hun job binnen de vijf eerste jaren. Vorige week verduidelijkte Joost Vaesen op een denkdag van de VLOR wel dat deze leraren niet noodzakelijk verloren zijn voor het onderwijs. De meerderheid zou blijven les geven, maar dan wel buiten Brussel. Een zelfde verhaal hoorde ik enkele jaren geleden op een sessie tijdens de VELOV-studiedag over het lerarentekort in Antwerpen.

De voorbije jaren zijn er in het buitenland al initiatieven geweest om zogenaamde sterke profielen te motiveren om voor ze carrière beginnen te maken in de wereld buiten het onderwijs, eerst enkele jaren les te laten geven in moeilijkere, stedelijke scholen. Programma’s als Teach for America, het Britse Teach First kennen ondertussen ook navolging in ons land. De vraag is echter of dit een structurele oplossing is. Dergelijke programma’s zorgen er voor dat er wel gemotiveerde mensen voor de klas komen, maar dit zijn dan wel quasi per definitie startende docenten (met vaak een beperkte opleiding) die 2 jaar later weer weg zullen zijn. Negatief gesproken is het net een installeren van een grote turn-over. Je kan wel hopen dat er van deze groep leerkrachten in het onderwijs zullen blijven, maar zeker is dit niet. De effecten van een grote turn-over op het leren zijn aangetoond negatief. Ik wil hiermee niet dergelijke projecten zomaar afschrijven. Ze kunnen misschien mee helpen het imago van leraren en onderwijs te versterken. Tegelijkertijd is het geen structurele oplossing. Daarvoor zullen we wellicht ergens anders moeten kijken.

Een recent Nederlandse promotieonderzoek van Lisa Gaikhorst maakt duidelijk waarom jonge leerkrachten sneller afhaken en de redenen blijken sterk verwant met het doelpubliek.

Het klinkt niet onlogisch dat de uitdagingen voor nieuwe leerkrachten op scholen met een publiek met een moeilijkere achtergrond groot zijn. Trouwens, vaak niet enkel voor beginnende leraren. Verschillen in taalkennis en achtergrond blijken hier de belangrijkste moeilijkheden voor de startende leraren. Verder ervaren beginnende leraren dat ze vaak te weinig tijd krijgen om er te zijn voor leerlingen die mogelijk voor het onderwijs verloren zullen gaan. Ten slotte is er ook de vaak moeilijke relatie met ouders die soms de taal niet machtig zijn.

Maar ook beginnende leerkrachten op meer elitescholen die je ook vaak vindt in de stad hebben het niet onder de markt. Hier zorgen de vaak hoogopgeleide ouders ook voor kopbrekens en is differentiatie naar cognitieve vermogens in de klas ook vaak een uitdaging voor een beginnende leraar.

Deze moeilijkheden lijken niet typisch voor enkel stedelijk onderwijs, maar lijken hier toch vaker en in meer uitgesproken vorm voor te komen.

Gaikhorst pleit in haar promotie-onderzoek voor zowel een gedegen voorbereiding van toekomstige leerkrachten op de (groot)stedelijke context, maar ook voor blijvende ondersteuning via coaches en buddy’s tijdens de eerste beroepsjaren in de stad. Ze merkt ook op dat een ondersteunende sfeer op school hierin belangrijk is.

Ondertussen hebben verschillende lerarenopleidingen al aandacht voor de uitdagingen die Gaikhorst beschrijft, zoals onder andere blijkt het uit recente boek van Wouters et al. Laat Leraren Schitteren. Toch denk ik zelf dat leerlaren in spe leren omgaan met onder andere diversiteit niet genoeg zal zijn. Die diversiteit is ook dringend nodig in het lerarenkorps zelf. Vaak lijkt het publiek in de lerarenopleiding vooral een blanke middenklasse van net buiten de stad. Ik vertel zelf mijn studenten dat de klas waar ze zelf ooit les volgden ondertussen veelal niet meer bestaat.

Het inbedden van de lerarenopleiding in het stadsleven zelf, en het aantrekken van een diverser publiek die voor het beroep van leerkracht kiest, is en blijft een belangrijke opdracht. Bij de voorstellen die nu voorliggen om de lerarenopleiding te hervormen of innoveren is het interessant om liefst op voorhand te onderzoeken wat de effecten van bijvoorbeeld een (voorlopig?) niet-bindende toegangsproef zouden kunnen zijn op de diversiteit van instroom. Maar ook is het belangrijk om te kijken hoe je leerkrachten in de stad kan houden met hun gezin. Ik sprak met enkele schooldirecteurs in Brussel en was verbaasd hoeveel van hun personeel naar de stad pendelden omdat ze zelf niet in Brussel woonden. Onlangs bleek dat dit ook in Londen het geval was, en dat daar het inkomen van de partner heel belangrijk bleek. Ze moesten ook een plaatsje kunnen betalen. Soms wordt er geopperd om extra bonussen te geven aan leerkrachten die in de stad werken. Een soort van woonbonus lijkt in bepaalde situaties dus zeker een optie. Maar op basis van oa het eerder vermelde promotie-onderzoek zou ik zelf vooral met tijd betalen, bijvoorbeeld iets minder lessen moeten geven om zo meer aandacht te kunnen geven aan leerlingen die het nodig hebben en meer tijd voor professionalisering/ondersteuning.

Ondertussen blijft er 1 zekerheid: we zullen de komende jaren veel, zeer veel leerkrachten nodig hebben in de stad.

UPDATE: Piet Vervaecke postte op twitter deze link naar een relevante blogpost rond het zelfde thema.