Stanley Cohen is al een tijdje niet meer onder ons, maar dat wil niet zeggen dat er geen moral panics meer zijn. Voor alle duidelijkheid: deze term werd onder andere door zijn werk bekend alhoewel McLuhan eerder zou geweest zijn.

Wat is een moral panic?

Morele paniek is een buitenproportionele, vijandige en gemediatiseerde reactie op een situatie of technologie, een persoon of groep, die waarden en normen lijken te bedreigen. Het begrip verklaart maatschappelijke angstreacties die niet in verhouding staan tot de ernst, het risico, de schade of de dreiging.

Via Linda Duits ontdekte ik een eerste potentiële moral panic in Nederland: Flakka.

Dit verhaal begint met een oproep van het Albert Schweitzer ziekenhuis in Dordrecht voorzichtig te zijn met Flakka omdat ze 2 patiënten zouden hebben die in juli werden binnengebracht en die vermoedelijk ernstig onder invloed verkeerden van deze nieuwe, extreem stimulerende drug. Het woord vermoedelijk is hier cruciaal, omdat men het niet getest heeft of wel degelijk dit middel gebruikt werd door de 2 patiënten. Voeg daar een column aan toe en de media heeft het massaal over de nieuwe zombiedrug. Er is een potentiële basis voor een stevige moral panic waarbij het niet ondenkbaar is dat hierdoor potentiële gebruikers op zoek gaan naar die nieuwe veelbelovende drug die niet een illegaal zou zijn… Gelukkig komt er van het  het Nederlandse Trimbos-instituut duiding via dit bericht:

Het Trimbos-instituut ziet pas reden om aan te nemen dat flakka in Nederland als drug wordt gebruikt wanneer aanwezigheid ervan daadwerkelijk is geconstateerd na een incident. Uit de verschillende monitoractiviteiten blijkt niet dat de stof in Nederland in brede kring gebruikt wordt of dat er als flakka aangekochte samples bij het DIMS of NFI worden gezien. Daarnaast zijn er vanuit instellingen voor verslavingszorg geen signalen over gebruik van deze drug. Ondanks de vermeende geringe aanwezigheid van flakka op de Nederlandse drugsmarkt, is wel al besloten om de werkzame stof alfa-PVP later dit jaar op Lijst 1 van de Opiumwet te plaatsen.

Niet meteen landelijk waarschuwen
Waarschuwen bij drugsincidenten is belangrijk om preventief meer incidenten tegen te gaan en de gebruiker op de hoogte te brengen van gevaarlijke drugs op de markt. Het Trimbos-instituut heeft dit in het verleden ook in het geval van bijvoorbeeld vervuilde ecstasy en gevaarlijk hoog gedoseerde XTC-pillen, zowel landelijk, als zeer gericht naar de gebruikers gedaan. Bij een landelijke waarschuwing is het belangrijk om eerst de feiten op een rij te hebben. En dan pas te waarschuwen als helder is uit chemisch analytisch of toxicologisch onderzoek, de cijfers en trends om welke stof het precies gaat en of het gebruik dusdanig is dat meerdere incidenten op termijn te verwachten zijn.

Van een andere orde is een tweede potentiële moral panic die in de UK opdook, namelijk roasting die een nieuwe vorm van cyberpesten zou zijn. De naam verwijst naar een praktijk die in de VS niet ongebruikelijk is en die onder andere op Comedy Central en op Vier met ‘Achter de rug’ al tv-programma’s opleverde:

A roast is an event in which a specific individual, a guest of honor, is subjected to good-natured jokes at their expense intended to amuse the event’s wider audience.

Maar nu zouden meisjes dit online doen met onschuldige jongens. De Telegraph meldde dit als eerste:

Charlotte Robertson, of online safety consultants Digital Awareness UK, said roasting was prominent among pupils of leading independent schools as well as in state schools across the country.

Speaking to The Daily Telegraph, Ms Robertson, whose company provides advice to independent girls’ schools, including those in the Girls’ Day School Trust (GDST), said: “Roasting is done under the guise of good humour, which is why it is so dangerous because it is often done among friends.

“Someone would just lay into someone else and completely humiliate them but do it in a way that’s portrayed as humorous – a level up from banter.”

She added: “Girls will roast boys. They will create an online chat room about another boy.” Ms Robertson said girls join in because “they are trying to show bravado and competitiveness”.

Asked whether this is just a continuation of online bullying, she said: “It’s very severe and people will ride on the back of what’s trending in world news.

“They will use killings or any bad news by way of inspiration to create a nasty “meme” [photograph with humorous caption] about someone.”

Her firm has launched a video campaign for the GDST to highlight such issues “because parents feel so disempowered and so out of the loop with what young people are doing”.

Als je goed leest, zie je dat we te doen hebben met een consultant van een bedrijf (die trouwens hiertegen ook al ondersteuning aanbiedt…). De trend wordt in The Sun al een epidemie, alhoewel deze krant er aan toevoegt dat de trend in feite oorspronkelijk veel onschuldiger zou zijn geweest: het zou onder vloggers even mode zijn geweest om zichzelf humorvol aan te pakken.

Wil dit nu zeggen dat beide zaken niet voorkomen of kunnen voorkomen? Als je terugkijkt naar de definitie van moral panic waar dit stuk mee begon, zegt deze niks over al dan niet voorkomen van waarover een buitenproportionele reactie komt. Enkele jaren geleden was er – niet ontoevallig ook in de zomer – een kleine moral panic rond auditieve drugs. In september, in een van mijn eerste lessen, kon ik het niet laten te vragen aan mijn studenten wie het kende – en eventueel wie er al mee had geëxperimenteerd. Enkele studenten bekenden het al geprobeerd te hebben (behalve wat hoofdpijn geen resultaat trouwens). Belangrijkere vraag die volgde: waar hadden ze het leren kennen? Via de media was hun antwoord. Herlees nu even het antwoord van Trimbos.

Voor de liefhebbers enkele eerdere moral panics:

• Slimming, jongeren die via in alcohol gedrenkte tampons anaal inbrengen om zo dronken te worden (maar bestaat dit wel echt?)
• Facebook die drankgebruik veroorzaakt (of toch niet)
• Gummi-beren die dronken maken.
• Banga-lijsten
• Beezing
• …