We hebben de voorbije jaren zeer veel technologische ontwikkelingen gezien – al kregen we eerder 140 280 tekens in plaats van het grote kanker-medicijn, maar kom. Zeker op vlak van sociale media kenden we de voorbije jaren enorme evoluties waarbij miljoenen mensen met elkaar geconnecteerd werden. The Zuck gebruikte wel het woord friend, wat voor een zekere ontwaarding van het woord leek te zorgen, maar samen met mobiele technologie konden we van alles met elkaar beginnen delen.

Maar de voorbije 12 maanden werd kritiek die vaak al onderhuids bestond, steeds vaker luider en meer mainstream. Want er zijn steeds meer bedenkingen. Een kleine greep:

• Fake news, filterbubbel en de macht die de technologie kan hebben op ons denken – en hoe die macht misbruikt kan worden om de publieke opinie te manipuleren,
• Polarisering,
• Een toename van eenzaamheid, die vaak gelinkt wordt aan sociale media,
• Ons schijnbaar niet-meer bestaande recht op privacy,
• het schijnbaar teloorgaan van focus, slaap,…
• …

Het ding is dat veel van deze zaken niet per se nieuw zijn of vaak niet direct per se gelinkt zijn aan sociale media. Propaganda en foutieve informatie die hele bevolkingsgroepen beïnvloeden? Ik wil geen Godwin doen, dus verwijs ik maar naar 15 jaar geleden en de niet bestaande weapons of mass destruction die tot een olie-oorlog leidden. Eenzaamheid is ook niet nieuw, trust me, en de link tussen terrorisme en privacy is minstens even groot als de link tussen privacy en sociale media.

Maar er is meer, zoals bijvoorbeeld het solutionisme dat onze samenleving binnensloop. Dit is het idee dat er voor complexe problemen eenvoudige technologische oplossingen bestaan. Dit solutionisme leidde dat tech-giganten zoals Bill Gates of Marc Zuckerberg als rijke filantropen erg proberen te wegen op het beleid maar zelden met positieve effecten kunnen uitpakken. Het zorgt voor een democratisch deficit.

Maar tijden lijken momenteel te veranderen. Zowel in Europa als in de VS roert de politiek zich. GAFA (Google, Apple, Facebook en Amazon) worden meer en meer geviseerd. Onlangs hoorde ik de vergelijking met de anti-trust maatregelen die decennia eerder genomen werden tegen te toenmalige grote economische spelers. Het is tekenend hoe Zuckerberg de voorbije 12 maanden is omgegaan met de mogelijke Russische inmenging in de Amerikaanse politiek via Facebook. Het ging van ontkenning, over minimalisering tot belofte om er daadwerkelijk iets aan te doen wegens dramatisch erger dan gedacht. Dit was paniekvoetbal van iemand die weliswaar veel geld heeft, maar merkt dat er een tegenbeweging gaande is. Europa heeft met Margrethe Vestager een commissaris die GAFA en co probeert te raken waar het meest pijn doet, de portemonnee. The Economist sprak al over een Techlash om dit alles te beschrijven. Ondertussen morrelt Trump aan de netneutraliteit, en terwijl je zou denken dat de grote spelers hier blij mee zouden zijn, zijn ze dit allerminst. De ironie is dat al die internetbedrijven vooral ook de infrastructuur gebruiken van telecombedrijven. Die laatste groep meer macht geven, bedreigt terug te macht die de grote GAFA- spelers momenteel hebben.

Ook in onderwijs zien we dat we steeds kritischer beginnen omgaan met media in de klas. Focus is belangrijk voor leren en veel van wat we verhoopten met nieuwe en sociale media bleek niet tot het extra leerresultaat te leiden. Dit wil niet zeggen dat er geen meerwaarde is, en alle media bannen is even dom als alle heil van technologie verwachten. Het was tekenend hoe Singularity Hub de voorbije zomer blogde dat onderwijs de moeilijkste sector was om te automatiseren. No shit, Sherlock? Eerlijk, we zien volgens mij vooral nu een normalisering die steeds weer gebeurde met onderwijsmedia.

Dat zal wellicht ook met de technologie gebeuren die we vandaag gebruiken. Ons leven is veranderd, maar de nieuwigheid verdwijnt en dagelijks gebruik blijft over. Soms met positieve gevolgen, soms met negatieve gevolgen en dan krijg je campagnes zoals tegen suiker, alcohol, sociale media in het verkeer of mobiele telefoons in de klas zoals aangekondigd in Frankrijk.

Het is fout te denken dat bedrijven zoals Google, Facebook, Amazon of zelfs Apple onaantastbaar zijn. Dat dachten we ook van Enron, GM of dichter bij huis Sabena of V&D. Terwijl deze GAFA- grote winsten maken – al zaagt Trump zeer actief aan de stoelen van Amazon – zijn andere, kleinere spelers zoals Twitter of Spotify nog steeds zwaar verlieslatend. De grote aandacht die naar startups gegaan is, verschuift naar de vraag hoe bedrijven van startup kunnen evolueren naar blijvende winst.

Het is moeilijk te voorspellen hoe dit alles zal verder evolueren. Ik heb geen glazen bol. Als ik een gokje zou moeten wagen, dan kan veel van wat ik hier beschreef voor een vertraging zorgen in technologische ontwikkelingen op het vlak van de eerste twee letters van ICT. Een ding ben ik vrij zeker van: het blijven boeiende tijden, maar wellicht op een andere manier dan we tot voor kort dachten.